Odkurzmy nieco wspomnienia z lipca 2016. Wtedy na Netflixie zadebiutowało Stranger Things. Serial chwycił nas za serca, momentami przestraszył, oczarował migoczącymi światełkami, a przede wszystkim sprawił, że znowu poczuliśmy się jak dzieci. Stało się tak między innymi dlatego, że na ekranach zobaczyliśmy sceny przywodzące na myśl filmy sprzed lat. Nieco starsi widzowie zetknęli się z nimi podczas premier w kinach, młodsi – dzięki telewizyjnym powtórkom.

Niezależnie od naszego wieku, Stranger Things poruszył w nas najczulszą strunę – obudził nostalgię. Sprawił, że zatęskniliśmy za dzieciństwem czy młodością, kiedy to beztrosko bawiliśmy się, oglądając filmy Stephena Spielberga albo kuliliśmy się na kanapie, patrząc przez palce na horrory Johna Carpentera. Serial przypomniał nam również książki Stephena Kinga, synth pop i modę z dekady Wham!.

Stranger Things jest produkcją tak głęboko zakorzenioną w amerykańskiej popkulturze (która ukształtowała też niejedno pokolenie Polaków), że prawie każda scena zawiera ukłon w stronę kinowych czy literackich inspiracji braci Duffer. Opowiadana historia okazuje się jednak na tyle wciągająca, że wiele z nawiązań czy easter eggów może zostać zupełnie niezauważonych.

Raz jeszcze wróćmy więc do Hawkins i wybierzmy się na przechadzkę szlakiem popkulturowych odwołań w 1. sezonie Stranger Things, które mogliśmy przegapić.

Obcy – 8. pasażer Nostromo, Obcy – decydujące starcie (Alien, Aliens) – 1979, 1986

W serialu o nieustraszonych nerdach widać sporo wizualnych podobieństw do serii Alien, szczególnie w wyglądzie i sposobie poruszania się Demogorgona. Potwór łączył w sobie cechy Predatora i paskudnego napastnika z dwóch pierwszych filmów o super groźnych kosmitach. Po pierwsze: humanoidalna postać i śluzowata skóra. Po drugie: ilekroć postacie wkraczają w świat Demogorgona, najpierw muszą się przebić się przez obrzydliwą maź (podobnie jak w Aliens).

Dowiedzieliśmy się też, że potwór z Upisde Down używał ludzi jako żywych inkubatorów. Kiedy Joyce znalazła Willa po podróży do Upside Down, ona i Hopper musieli wyciągnąć z jego gardła dziwne wężowate stworzenie. Później okazało się, że kreatura pozostawiła w ciele chłopca ślimakowatą kreaturę. Fuj. Taka technika „wpraszania się” niechcianych gości do ludzkich ciał przypomina tę stosowaną przez face-huggery w Obcym. Poza tym w kultowych filmach o kosmitach jaja Xenomorphów otwierały się na cztery strony, jak kielich najohydniejszego kwiatu, jaki widzieliście. Podobnie działała najeżona zębami głowa Demogorgona.

Ponadto świat laboratorium, do którego przeniknął wymiar Upside Down, przypomina ten z Aliena. Ludzie w kombinezonach poruszający się w mroku po industrialnych wnętrzach naszpikowanych metalem i przewodami – wszystko wygląda znajomo.

Carrie – 1976

Jedenastka jest hybrydą dwóch bohaterek Stephena Kinga, dysponujących telekinezą – Carrie White (z powieści Carrie[1]) i Charlene „Charlie” McGee (z książki Podpalaczka). Dziewczynka ze Stranger Things zawdzięcza nieco więcej tej pierwszej, choćby dlatego, że Nastka i Carrie mają szerszy zakres zdolności. Poza tym obie były wychowywane w odizolowaniu od świata zewnętrznego – bohaterkę serialu przetrzymywano w laboratorium, a postać z książki i jej ekranizacji w reżyserii Briana De Palmy indoktrynowała matka – fanatyczka religijna, nakładająca swego rodzaju filtr na sposób, w jaki jej dziecko postrzegało rozmaite sprawy.

Dziewczyny różnią się przede wszystkim wiekiem, mają też inne problemy, ale można uznać, że są „dziełami” nadużywających władzy i kontroli rodziców – nadmiernie gorliwej Margaret White (Carrie) i wyrachowanego naukowca, doktora Brennera (Stranger Things). Antagoniści (z których straszniejsza wydaje się jednak psychomama) zabraniają bohaterkom kontaktów z innymi dziećmi, grają pociechom na uczuciach i piorą im mózgi na wszystkie dostępne sposoby. I chociaż Nastka i Carrie mają zasadniczo uroczy i miły charakter, potrafią dopuszczać się zaskakująco brutalnych aktów przemocy, gdy zostaną sprowokowane. Lepiej zejść im wtedy z linii wzroku.

Stranger Things w 1. sezonie nawiązało do słynnej sceny finałowej z Carrie. Tej zatrzymującej akcję serca. Tej, na której zawsze podskakuję, chociaż widziałam ją dziesiątki razy i wiem, kiedy będzie BUM. Tak jak ręka Carrie przebija ziemię na jej grobie, ręka Nancy przenika maź zagradzającą przejście do Upside Down w odcinku 6.

Bliskie spotkania trzeciego stopnia (Close Encounters of the Third Kind) – 1977

Zarówno w Stranger Things, jak i w Bliskich spotkaniach trzeciego stopnia znaleźli się rodzice, których obsesja na punkcie tego, co nadprzyrodzone, przypomina szaleństwo. Roy Neary z filmu Stevena Spielberga, prześladowany przez myśli o niezidentyfikowanych obiektach latających, zachowywał się w co najmniej podejrzany sposób. Budował górę z tłuczonych ziemniaków. Później zrobił to samo na środku salonu, formując Devils Tower z wielkiej kupy ziemi, krzewów i trawy. Rodzina mogła czuć się zaniepokojona. Podobną obsesję, zniechęcającą otoczenie, widzieliśmy u matki Willa.

Joyce ze Stranger Things, po tym, jak zdała sobie sprawę z tego, że jej zaginiony syn komunikuje się z nią przez przewody elektryczne w domu, kupiła stosy lampek choinkowych i wymalowała na ścianie litery w stylu planszy Ouija. W drobnych pracach remontowych postanowiła posłużyć się też siekierą. Joyce zdemolowała narzędziem jedną ze ścian, bezskutecznie próbując dotrzeć do swojego dziecka. Jej system komunikowania się przez szereg migoczących świateł także odzwierciedlał punkt kulminacyjny Bliskich spotkań – wysiłki naukowców w celu nawiązania kontaktu z kosmitami.

E.T. (E.T. the Extra Terrestrial) – 1982

Pierwszy sezon Stranger Things najczęściej odwoływał się do pamiętnego filmu o samotnym chłopcu z przedmieść, który zaprzyjaźnił się z kosmitą w potrzebie. Chociaż Hawkins nie wygląda jak kalifornijska lokacja z E.T., tak samo, jak ona jest rozległą miejscowością położoną pośród lasów. Dzieciaki ze Stranger Things, podobnie do tych z filmu Spielberga,kręciły się po okolicy na rowerach. Mike i Nastka są jak Elliott i E.T. – słodkie wyrzutki pochodzące z różnych światów, między którymi rodzi się silna więź.

Poza tym w serialu, tak jak w filmie o uroczym kosmicie, używało się prymitywnego urządzenia komunikacyjnego do łączenia się z innym wymiarem, rodzice nic nie wiedzieli o przygarniętych pod ich dach podopiecznych, a całej sytuacji bacznie przyglądali się agenci rządowi w garniturach. Ponadto Mike, podobnie jak Elliott symulował chorobę, żeby dłużej pobyć ze swoją nową przyjaciółką.

Nastka i E.T., kiedy nikogo nie było w domu, z zaciekawieniem wędrowali po kolejnych pomieszczeniach i oglądali telewizję. Pojawiła się też scena, w której chłopcy przebrali bohaterkę w dziewczęcą sukienkę i blond perukę – w taki sam sposób Elliott próbował ukryć kupla-kosmitę.

Najbardziej czytelnym nawiązaniem ze wszystkich jest scena, w której Jedenastka, eskortowana przez gang dzieciaków na rowerach, wykorzystała swoje moce, by unieść w powietrze nadjeżdżającą furgonetkę rządowych złodupców i umożliwić kumplom ucieczkę. W E.T. Elliott i jego załoga poszybowali nad blokadą policji. Kosmita uniósł chłopców na rowerach w powietrze i razem z nimi odleciał w bezpieczne miejsce. Nadal jest to jeden z najcieplej wspominanych momentów w historii kina, a bracia Duffer złożyli mu wzorowy hołd.

Scena z E.T.:

Scena z serialu Stranger Things:

Duch (Poltergeist) – 1982

Joyce kupiła dwa bilety, żeby razem z Willem obejrzeć Ducha w kinie. Później okazało się, że jej historia bardzo przypominała losy bohaterów filmu Tobe’a Hoopera. Tak jak rodzice Carol Anne Joyce była w stanie ponadwymiarowo komunikować się z zaginionym synem poprzez obiekty znajdujące się w domu. Do tego dochodzi kwestia wyciągania na łańcuchu osób, które przedostały się do innego wymiaru. Lub tego, co po nich pozostało…

Koszmar z ulicy Wiązów (A Nightmare on Elm Street) – 1984

Pozostając w temacie strachów… Kolejne popkulturowe nawiązania w 1. sezonie Stranger Things dotyczą filmu o tym przystojniaku:

Ilekroć Nastka używała siły umysłu, by zyskać dostęp do Upside Down, była wrażliwa na ataki mieszkających tam stworzeń i uzależniona od pomocy osoby godnej zaufania, która wyciągnie ją stamtąd, gdy sytuacja stanie się zbyt niebezpieczna. Przywodzi to na myśl ryzyko narażenia się na niezbyt miłe spotkanie z Fredkiem Brzytworękim we śnie. Zarówno w Stranger Things, jak i w Koszmarze z ulicy Wiązów opracowanie strategii powstrzymania potwora wymaga zaufania, dlatego że w pełni świadoma osoba musi uratować śniącego, gdy zostanie zaatakowany.

Ponadto scena z wybrzuszającą się tapetą jest wizualnym cytatem z filmu o Freddym Kruegerze. Podobnie jak ta, w której dzieciaki podpaliły Demogorgona.

Odmienne stany świadomości (Altered States) – 1980

Jedenastka może osiągnąć w pełni swój parapsychiczny potencjał, kiedy zostanie umieszczona w komorze wyciszającej zmysły. Pozwala to jej podróżować do Upside Dawn, innej płaszczyzny rzeczywistości. Ten sam wątek pojawił się wcześniej w psychodelicznym filmie Kena Russella, w którym postać grana przez Williama Hurta w piwnicy eksperymentuje z halucynogennym narkotykiem. Brzmi jak dobry pomysł na weekend? Nie za bardzo… Kto widział film, wie, czym to się skończyło. Dlatego: Kids, don’t do drugs!

Świadek mimo woli (Body Double) – 1984

Brian De Palma sprytnie nawiązał tym filmem do Okna na podwórze Hitchcocka. Zabawił się motywami voyeuryzmu i morderstwa, opowiadając historię o przesiadującym w domu podglądaczu, który używał teleskopu do szpiegowania pięknej kobiety, aż pewnej nocy zobaczył śmierć ponętnej sąsiadki. W Stranger Things nie było tak drastycznie, ale pojawiła się scena z podglądaniem. Kiedy Jonathan przeszukiwał las, spoglądając przez aparat i wyglądając swojego zaginionego brata, zatrzymał się, by złapać kilka ujęć roznegliżowanych Nancy i Steve’a. Widok bohatera spoglądającego w okna przez obiektyw kojarzy się z plakatem Świadka mimo woli.

Gwiezdne wojny: Część V – Imperium kontratakuje (Star Wars: Episode V – The Empire Strikes Back) – 1980

Gwiezdne wojny w latach premiery były popkulturową obsesją dzieciaków i nastolatków. W 1. sezonie ST Mike pokazał Nastce swoją zabawkę Yody, a później stwierdził, że dziewczynka ma moce jak Jedi. Podejrzliwy Dustin wielokrotnie sięgał z kolei po porównania do Lando, ilekroć wierzył, że Nastka ich zdradziła. Na szczęście zarzuty bezzębnego słodziaka okazały się bezpodstawne.

Goonies (The Goonies) – 1985

Przyjaźń i przygody Mike’a, Dustina i Lucasa można uznać zarówno za ukłon w stronę Stań przy mnie, jak i Goonies. Do tego drugiego nawiązują przede wszystkim lata, w których dzieje się akcja oraz familijno-awanturniczy duch serialu. Odwołaniem do kultowego filmu jest też scena, gdy Dustin odkrył lodówkę wypełnioną opakowaniami budyniu. Przypomina ona tę z Goonies, w której Chunk znalazł zamrażarkę pełną lodów w piwnicy i radośnie grzechotał słodkościami, pokazując je kolegom. Było wesoło, dopóki nie zauważył zmrożonego truposza. Widzowie mieli za to ubaw, widząc, jak zafoliowany denat przewraca się na grupkę dzieciaków.

Poza tym Nancy jest trochę podobna do Andy, a Barb wygląda zupełnie jak Stef.

Stań przy mnie (Stand by Me) – 1986

Do filmu o dzieciakach wędrujących w poszukiwaniu zwłok ich rówieśnika nawiązują sceny spacerów po torach kolejowych w 5. odcinku.

Podpalaczka (Firestarter) – 1984

Wcześniej wspominałam, dlaczego Nastce bliżej do Carrie niż do Charlene. Teraz chcę zwrócić uwagę na podobieństwa między bohaterkami Stranger Things i Podpalaczki. Po pierwsze: dziewczynki są w zbliżonym wieku. Po drugie: ani serial Netflixa, ani film Marka K. Lestera nie opowiada o dojrzewaniu. Po trzecie: bracia Duffer pożyczyli z Podpalaczki pomysł powiązania parapsychicznych zdolności z krwawieniami z nosa. Po czwarte: twórcy wykorzystali też wątek badań nad nadprzyrodzonymi mocami. Czujniki noszone przez małą Charlene podczas testu ze ścinkami drzewnymi przypominają aparat umieszczany na głowie Nastki za każdym razem, gdy była monitorowana w laboratorium.

Testy z Podpalaczki:

Testy ze Stranger Things:

Oni żyją (They Live) – 1988

W 6. odcinku Jonathan skonfrontował się z zazdrosnym chłopakiem Nancy, Steve’em, który z grupką znajomych wypisywał na murach niezbyt miłe rzeczy o swojej dotychczasowej sympatii. Nastolatkowie wdali się w bójkę w alejce, co nawiązywało do absurdalnie przedłużającej się sceny walki Johna Nady i Franka Armitage’a w filmie Oni żyją Carpentera.

Coś (The Thing) – 1982

Plakat kultowego filmu z Kurtem Russellem wisi w piwnicy w domu Mike’a. Ponadto nauczyciel chłopców oglądał The Thing, gdy o 10 wieczorem zadzwonił do niego Dustin, pytając o szczegółowe instrukcje budowy zbiornika wypełnionego słoną wodą, wyciszającego zmysły. Świetny dobór filmu na samotny seans!

Martwe zło (The Evil Dead) – 1981

Na ścianie w pokoju Jonathana wisi plakat filmu Sama Raimiego.

Szczęki (Jaws) – 1975

Co łączy Demogorgona z rekinem terroryzującym nadmorskie miasteczko? Oba potwory są drapieżnikami reagującymi na krew.

Projekty Richarda Greenberga i okładki książek Stephena Kinga

Czcionka czołówki Stranger Things była inspirowana projektami napisów początkowych autorstwa Richarda Greenberga (na przykład tymi z Goonies, Obcego, Dirty Dancing albo Martwej strefy). Michelle Dougherty, odpowiedzialna za stworzenie grafiki w intro, powiedziała, że Dufferowie przesłali jej kilka książek Stephena Kinga z lat 80. Ich okładki miały charakterystyczną, masywną czcionkę. Odświeżona wersja wielkich liter, od razu rzucających się w oczy, pojawia teraz w czołówce serialu.

To już wszystkie popkulturowe odwołania, które udało mi się znaleźć w pierwszym sezonie Stranger Things. Nasza podróż śladami kinowych i literackich inspiracji braci Duffer dobiegła końca. Wrócimy do niej przy okazji premiery kolejnych sezonów – ciekawe, do jakich książek i filmów twórcy serialu nawiążą tym razem.

Jeśli chcecie cofnąć się do popkulturowych nawiązań w serii 2. i 3., kliknijcie tutaj lub tutaj.

Na dziś to już wszystko, chyba że macie ochotę przypomnieć sobie któryś z kultowych filmów z lat 70. i 80. A może zaciekawił Was z jeden z tytułów i jeszcze go nie widzieliście? Zdecydowanie zachęcam i do sentymentalnych seansów, i do nadrobienia popkulturowych zaległości! Jakoś trzeba wypełnić sobie czas oczekiwania na kolejne odcinki Stranger Things, prawda? ?

---

[1] Kto by się spodziewał, że główna bohaterka książki zatytułowanej imieniem będzie nazywać się właśnie Carrie, a nie na przykład Andrzej? Do tej pory nie mogę się pozbierać. Takie zaskoczenie.